Uchyłkowatość jelita grubego jest to obecność workowatych uwypukleń błony śluzowej na zewnątrz ściany jelita (zwanych uchyłkami). Uchyłki jelita powstają w wyniku zagłębienia błony śluzowej jelita w warstwę mięśniową co prowadzi do uwypuklenia błony śluzowej na zewnątrz jelita. Tworzą się wówczas swoistego rodzaju kieszonki, w których może zatrzymywać się treść pokarmowa. Mogą one występować w zasadzie w każdym odcinku przewodu pokarmowego, najczęściej jednak w jelicie grubym, zwłaszcza w esicy. Jest to schorzenie obserwowane zwłaszcza w społeczeństwach uważanych za tzw. wysokorozwinięte i można uznać je wręcz za chorobę cywilizacyjną. Praktycznie nie występuje u plemion tzw. prymitywnych, spożywających dietę bogatą w rośliny i nieprzetworzoną.
Za przyczynę uchyłkowatości obwinia się nieprawidłową, ubogą w błonnik dietę, siedzący tryb życia oraz zaparcia. Prowadzą one do wzrostu ciśnienia wewnątrz jelita i zaburzeń w błonie mięśniowej (tworzą się jakby „oka” w ścianie jelita, przez które miękka śluzówka wypychana jest na zewnątrz). W efekcie prowadzi to do włóknienia mięśniówki i sztywnienia ściany okrężnicy. Ocenia się, że uchyłki występują u 30% ludności po 60 rż i aż 65% osób w wieku powyżej 80 lat. U młodych obserwuje się je rzadko, ale istnieją przypadki jej występowania np. u osób z zaburzeniami tkanki łącznej (z. Ehlersa-Danlosa).
Choroba uchyłkowa to z kolei wszystkie objawy, jakie związane są z uchyłkowatością. Najczęściej występuje pod postacią ostrego zapalenia uchyłków (aż u ¼ wszystkich osób z uchyłkami) lub rzadziej krwawienia z uchyłków. Chociaż schorzenie to jest samo w sobie łagodne, jednak jej powikłania mogą być naprawdę groźne (np. nieleczone zapalenie prowadzić może do perforacji i zapalenia otrzewnej, które wymagają operacji i wyłonienia stomii). Dlatego oprócz rozpoznania objawów i leczenia bardzo ważne jest zapobieganie, które można osiągnąć w dużej mierze prawidłowo dobraną dietą.
Dieta w uchyłkowatości służy:
Oba rodzaje diet różnią się jednak między sobą. Poniżej przedstawiamy zestawienie zaleceń dietetycznych w zależności, czy stosujemy ją w profilaktyce zapalenia uchyłków, czy jako dodatek do leczenia.
ZALECENIA DIETETYCZNE W UCHYŁKOWATOŚCI (BEZOBJAWOWEJ):
PRODUKTY, KTÓRYCH NALEŻY UNIKAĆ:
ZALECENIA DIETETYCZNE W ZAPALENIU UCHYŁKÓW
W przypadku, gdy pojawiają się stany zapalne uchyłków, występują zaparcia i bóle brzucha, w stolcu pojawia się krew należy stosować dietę łatwo strawną z ograniczeniem błonnika w postaci surowej. Dieta jest tu dodatkiem do leczenia. W przeciwieństwie do profilaktyki stosuje się dietę UBOGĄ w błonnik, najlepiej bezresztkową.
Pacjent powinien utrzymać dietę bezresztkową przez kilka tygodni. Czas jej stosowania powinien być ustalany indywidualnie, w zależności od stopnia dolegliwości. Po ustąpieniu objawów dietę powinno się kontynuować w ciągu kolejnych 2 tygodni. Po tym okresie zalecana jest dieta ubogobłonnikowa przez ok. miesiąc.
PRZYKŁADOWY JADŁOSPIS W UCHYŁKOWATOŚCI BEZOBJAWOWEJ
I śniadanie:
pieczywo razowe z masłem, sałatka z rukoli, tuńczyka, jajka, czerwonej papryki i karczochów z oliwą z oliwek, herbata ziołowa do picia
II śniadanie:
jogurt naturalny z płatkami owsianymi, suszonymi morelami i orzechami laskowymi
Obiad:
wołowina duszona z papryką, pieczarkami, ogórkiem kiszonym; kasza gryczana, surówka z czerwonych buraków z jabłkiem, świeżo wyciskany sok z pomarańczy
Podwieczorek:
koktajl z mango i grejpfruta z dodatkiem mleka kokosowego i mielonego lnu
Kolacja:
filet z makreli w sosie pomidorowym, bułka grahamka z masłem, sok wielowarzywny z marchwi, selera naciowego i jabłka
PRZYKŁADOWY JADŁOSPIS W STANACH ZAPALNYCH UCHYŁKÓW
I śniadanie:
bułeczka maślana, jogurt probiotyczny, dwa jajka na miękko, klarowny sok winogronowy
II śniadanie:
serek wiejski, pieczywo pszenne, masło, herbata miętowa
Obiad:
rosół klarowny z białym makaronem po odcedzeniu warzyw, dorsz pieczony w folii, skropiony sokiem z cytryny, ryż biały, sok klarowny z gruszek,
Podwieczorek:
tapioka gotowana na mleku kokosowym podana z zagęszczonym sokiem owocowym
Kolacja:
suchary białe (nie "pełnoziarniste"), ser żółty np. gouda, klarowny sok z buraków i jabłka.
Za przyczynę uchyłkowatości obwinia się nieprawidłową, ubogą w błonnik dietę, siedzący tryb życia oraz zaparcia. Prowadzą one do wzrostu ciśnienia wewnątrz jelita i zaburzeń w błonie mięśniowej (tworzą się jakby „oka” w ścianie jelita, przez które miękka śluzówka wypychana jest na zewnątrz). W efekcie prowadzi to do włóknienia mięśniówki i sztywnienia ściany okrężnicy. Ocenia się, że uchyłki występują u 30% ludności po 60 rż i aż 65% osób w wieku powyżej 80 lat. U młodych obserwuje się je rzadko, ale istnieją przypadki jej występowania np. u osób z zaburzeniami tkanki łącznej (z. Ehlersa-Danlosa).
Choroba uchyłkowa to z kolei wszystkie objawy, jakie związane są z uchyłkowatością. Najczęściej występuje pod postacią ostrego zapalenia uchyłków (aż u ¼ wszystkich osób z uchyłkami) lub rzadziej krwawienia z uchyłków. Chociaż schorzenie to jest samo w sobie łagodne, jednak jej powikłania mogą być naprawdę groźne (np. nieleczone zapalenie prowadzić może do perforacji i zapalenia otrzewnej, które wymagają operacji i wyłonienia stomii). Dlatego oprócz rozpoznania objawów i leczenia bardzo ważne jest zapobieganie, które można osiągnąć w dużej mierze prawidłowo dobraną dietą.
Dieta w uchyłkowatości służy:
- po pierwsze zapobieganiu występowania objawów z nią związanych jak i zatrzymywaniu postępu rozwoju uchyłków,
- po drugie w razie wystąpienia zapalenia stanowi dodatek do leczenia przyspieszający powrót do zdrowia.
Oba rodzaje diet różnią się jednak między sobą. Poniżej przedstawiamy zestawienie zaleceń dietetycznych w zależności, czy stosujemy ją w profilaktyce zapalenia uchyłków, czy jako dodatek do leczenia.
ZALECENIA DIETETYCZNE W UCHYŁKOWATOŚCI (BEZOBJAWOWEJ):
- W przypadku, gdy nie występują żadne dolegliwości bólowe, profilaktycznie w uchyłkowatości stosuje się dietę wysokoresztkową z dużą ilością substancji balastowych, które zwiększają objętość stolca oraz mechanicznie pobudzają pracę jelit. Oznacza to spożycie ilość co najmniej 18g, a najlepiej powyżej 30 g błonnika (zwłaszcza jego frakcji nierozpuszczalnej) na dobę. Do produktów, które należy zalecać zaliczamy:
- pieczywo razowe lub pełnoziarniste co najmniej 120-200 g dziennie, czyli 6-7 kromek
- płatki pełnoziarniste (50g, czyli miseczka dziennie)
- suszone owoce (z wyjątkiem drobnopestkowych) od 2 do 3 sztuk
- owoce i warzywa surowe i/lub gotowane do 400 g/ dobę (czyli do 5 porcji, zawsze do każdego posiłku)
- pełnoziarnisty ryż i/lub makaron jako alternatywa do produktów bezbłonnikowych
- włączenie do diety orzechów i nasion strączkowych
- Należy wypijać duże ilości płynów, najlepiej od 1 – 1,5 l wody dziennie (polecana woda z wysoką zawartością magnezu)
- Należy pamiętać o zapewnieniu odpowiednich ilości żelaza w pokarmach, tzn. spożywać mięso i ryby (nawet w niewielkich ilościach 100 g/d)
- Kontrolować spożywanie produktów wzdymających jak: warzywa kapustne (kalafor, brukselka, brokuły), czosnek, cebula, nie spożywać więcej niż 3 łyżki stołowe nasion strączkowych
- Należy również obok diety pamiętać o regularnej, najlepiej codziennej aktywności fizycznej (wystarczające mogą być już codzienne spacery).
PRODUKTY, KTÓRYCH NALEŻY UNIKAĆ:
- Unikać produktów wysokoprzetworzonych, z dużą zawartością sztucznych barwników i konserwantów
- Unikać świeżych, drobnopestkowych owoców, tj. winogrona, kiwi, truskawki, porzeczki, jeżyny; również w postaci konfitur lub przetworów
- Unikać pieczywa z ziarnami maku, czy sezamu
- Zachować ostrożność w przypadku spożywania warzyw pestkowych tj. pomidory, czy kabaczki.
ZALECENIA DIETETYCZNE W ZAPALENIU UCHYŁKÓW
W przypadku, gdy pojawiają się stany zapalne uchyłków, występują zaparcia i bóle brzucha, w stolcu pojawia się krew należy stosować dietę łatwo strawną z ograniczeniem błonnika w postaci surowej. Dieta jest tu dodatkiem do leczenia. W przeciwieństwie do profilaktyki stosuje się dietę UBOGĄ w błonnik, najlepiej bezresztkową.
Pacjent powinien utrzymać dietę bezresztkową przez kilka tygodni. Czas jej stosowania powinien być ustalany indywidualnie, w zależności od stopnia dolegliwości. Po ustąpieniu objawów dietę powinno się kontynuować w ciągu kolejnych 2 tygodni. Po tym okresie zalecana jest dieta ubogobłonnikowa przez ok. miesiąc.
- W stanach zapalnych uchyłków należy stosować dietę łatwo strawną. Potrawy należy sporządzać metodą gotowania w wodzie lub na parze, duszenia, pieczenia w folii lub pergaminie
- Należy ograniczyć ilość błonnika surowego w diecie. Można to osiągnąć poprzez: obieranie warzyw i owoców ze skórki, owoce zawierające dużą ilość drobnych pestek; należy spożywać w postaci przecierów lub soków; stosowanie warzyw gotowanych i rozdrobnionych; stosowanie drobnych kasz (grysik, drobne kasze jęczmienne); stosowanie białego pieczywa (w ograniczonej ilości graham pszenno - razowy)
- Należy wyłączyć z diety pokarmy powodujące wzdęcia: suche nasiona roślin strączkowych, bób, kapusta, kalafiory, cebula, pory, czereśnie, gruszki, śliwki
- Należy unikać potraw o działaniu zapierającym (potrawy z ryżu i mąki ziemniaczanej) takie jak risotta, kisiele, kluski;
- Należy unikać również spożycia bananów, borówek, czekolady gorzkiej, kakaa oraz napojów garbnikowych o działaniu ściągającym (gorzka mocna herbata, czerwone wino wytrawne, napar z suszonych czarnych jagód)
- Korzystne w przypadku zaparć jest stosowanie: fermentowanych przetworów mlecznych (kefiry, jogurty) zawierających żywe kultury bakterii probiotycznych, soków owocowych obfitujących w fruktozę i sorbitol (szczególnie jabłkowy, gruszkowy, winogronowy), esencjonalnych bulionów i rosołów, namoczonych i zmiksowanych śliwek suszonych
- Przesuwanie treści pokarmowej w jelitach ułatwiają tłuszcze łatwo strawne takie jak: oliwa z oliwek, masło, słodka śmietanka, spożywane na czczo
- Łagodząco na błonę śluzową jelit działają płyny osłaniające takie jak: napar z rumianku, mięty, odwar z siemienia lnianego.
PRZYKŁADOWY JADŁOSPIS W UCHYŁKOWATOŚCI BEZOBJAWOWEJ
I śniadanie:
pieczywo razowe z masłem, sałatka z rukoli, tuńczyka, jajka, czerwonej papryki i karczochów z oliwą z oliwek, herbata ziołowa do picia
II śniadanie:
jogurt naturalny z płatkami owsianymi, suszonymi morelami i orzechami laskowymi
Obiad:
wołowina duszona z papryką, pieczarkami, ogórkiem kiszonym; kasza gryczana, surówka z czerwonych buraków z jabłkiem, świeżo wyciskany sok z pomarańczy
Podwieczorek:
koktajl z mango i grejpfruta z dodatkiem mleka kokosowego i mielonego lnu
Kolacja:
filet z makreli w sosie pomidorowym, bułka grahamka z masłem, sok wielowarzywny z marchwi, selera naciowego i jabłka
PRZYKŁADOWY JADŁOSPIS W STANACH ZAPALNYCH UCHYŁKÓW
I śniadanie:
bułeczka maślana, jogurt probiotyczny, dwa jajka na miękko, klarowny sok winogronowy
II śniadanie:
serek wiejski, pieczywo pszenne, masło, herbata miętowa
Obiad:
rosół klarowny z białym makaronem po odcedzeniu warzyw, dorsz pieczony w folii, skropiony sokiem z cytryny, ryż biały, sok klarowny z gruszek,
Podwieczorek:
tapioka gotowana na mleku kokosowym podana z zagęszczonym sokiem owocowym
Kolacja:
suchary białe (nie "pełnoziarniste"), ser żółty np. gouda, klarowny sok z buraków i jabłka.